Op 4 oktober vieren we werelddierendag of - onder gelovigen - het feest van Sint-Franciscus. Eén van de meest gekende en tot de verbeelding sprekende heiligen… en toch staat in de kerk bij zijn altaar slechts zelden een kaarsje te branden. De waarden die nauw aan Franciscus’ hart lagen, zijn nochtans bijzonder actueel.

AltaarFrans

Curriculum vitae

Franciscus werd eind 12de eeuw (1181 of 1182) geboren in Assisi als Giovanni di Pietro Bernardone, zoon van een rijke lakenkoopman. Maar hij kreeg later een andere roepnaam, Francesco. Hij wou ridder worden en gedroeg zich ook wat als een troubadour. Op zijn twintigste werd hij gevangen genomen bij een veldslag. Toen hij kort daarna zwaar ziek werd, begon hij steeds vaker na te denken over de zin van zijn leven, én over God.

Op een dag ontmoette Franciscus melaatsen. Zij werden toen door de maatschappij uitgestoten. Diep getroffen door hun leed, zou hij vanaf dat moment steeds partij kiezen voor de zwakkeren en verdrukten. Franciscus begon te leven als een kluizenaar in armoede, gebed, en dienstbaarheid aan de armen. Tijdens één van zijn gebeden, gaf Christus hem de opdracht Zijn huis te herstellen. In de buurt staat het vervallen kerkje San Damiano, en Franciscus knapt het helemaal op.

KluizenaarFrans2

Staat Franciscus' visioen uitgebeeld op het schilderij? Het doodshoofd dat u ziet rechts van de Bijbel, wordt vaak gebruikt bij voorstellingen van Sint-Franciscus. Het is een symbool voor zijn totale onthechtheid aan luxe.

Franciscus is aanvankelijk niet echt een geestelijke, maar verschillende mensen sluiten zich toch bij zijn levensstijl aan. Wanneer hij zijn 3 geloften “armoede, kuisheid en gehoorzaamheid” op papier zet, ontstaat de kloosterorde van de Franciscanen. De drie knopen in de gordel om hun bruine habijt verwijzen naar deze 3 leefregels. Naast een orde van broeders, richt Franciscus ook nog een orde van zusters op geleid door de Heilige Clara (Clarissen). En er ontstaat ook een lekenorde.

LekenOrdeFrans2

Het schilderij toont wellicht de opname van een man en vrouw tot de Franciscaanse lekenorde. 

Op het einde van zijn leven, kreeg Franciscus stigmata. Dit zijn dezelfde wonden in handen, voeten en borst die Jezus had bij zijn kruisiging. Hij overleed op 3 oktober 1226 in de kapel nabij Assisi waar hij zeer vaak verbleef. Op 4 oktober werd het lichaam van Franciscus, voor zijn begrafenis, in een processie door de stad gevoerd. Deze datum werd uiteindelijk gekozen als zijn feestdag.

Zorg voor de schepping

De liefde van Franciscus voor de natuur wordt verhaald in allerlei legendes met dieren in de hoofdrol: vogels, een ezel, een worm en de wolf van het dorpje Gubbio.

In 1224, Franciscus was herstellende van een ziekte en eigenlijk ook al bijna volledig blind, schrijft hij het eerst deel van zijn "Zonnelied" waarin hij God dankt voor de schepping. In alles rondom hem zag hij de zorgende hand van God! Dat maakte ook dat hij die schepping met respect en zorg benaderde... Midden in ditzelfde lied brengt hij hulde aan mensen die kunnen vergeven en die hun lijden met geduld dragen. Het eindigt met een passage die naar verluidt geschreven zou zijn luttele minuten voor Franciscus ook echt heengaat, en waarin hij zich zelfs verzoent met de dood. 

Naar aanleiding van het "Laudato Si" jaar dat startte op 24 mei 2020, bracht Kerknet een reeks uit waarin acht verschillende mensen hun eigen versie van het Zonnelied mochten schrijven en voorstellen. Er volgde naderhand nog een negende versie (U prijs ik om de liefde). Of hoe het zonnelied - en werkelijk alle aspecten daarvan - ook nu nog heel wat weerklank vindt. Ik verzamel ze hieronder nogmaals:

Wees geprezen door zuster corona
Wees geprezen door alle schepselen
Wees geprezen allerzaligste
Wees geprezen om moeder lijf
Loflied voor straatbewoners
Wees geprezen van vroeg tot laat
Wees geprezen voor de beek van mijn herinnering
Wees geprezen, zwijgen kan niet meer

Ik deel hieronder mijn favoriete versie, maar wat is de jouwe?

 

Zorg voor de vrede

In volle kruistochttijd stelde Sint-Franciscus een profetisch teken: in augustus 1219 organiseerde hij een vredesmissie - hij zou praten met de sultan van Egypte, de gedoodverfde vijand. Hij wou als enkeling de spiraal van geweld doorbreken. De sultan deed daarop verschillende vredesvoorstellen, die helaas afgewezen werden door de christelijke veldheren. De franciscanen werden daarentegen - en zijn tot op vandaag - de bewaarders van de christelijke heilige plaatsen in Jeruzalem. Sint-Franciscus zou heel zijn verdere leven blijven verlangen naar een broederschap met veel meer universeel karakter, over de grenzen van de bestaande religieuze groepen heen.

Het bekende gebed om vrede wordt vaak toegedicht aan Sint-Franciscus. Of hij ook echt de schrijver is, is niet duidelijk. De tekst bevat wel meerdere overeenkomsten met uitspraken gedaan door één van de eerste volgelingen van Franciscus.

Het gebed werd ook meermaals ingezongen. Hieronder een versie van Sarah McLachlan.

Hoe herken je Franciscus tussen andere heiligenbeelden?

Franciscus draagt net als andere franciscaanse broeders een bruine pij met kap en witte koord met daarin drie knopen die verwijzen naar de drie geloften van de kloosterorde (armoede, kuisheid en gehoorzaamheid) die hij stichtte.

StigmataFrans

Maar hoe kan je hem onderscheiden van andere Franciscaanse heiligen zoals bijvoorbeeld, Sint-Antonius? Wel, Franciscus herken je door de stigmata. Dit zijn dezelfde wonden in handen, voeten en borst die Jezus had bij zijn kruisiging. Franciscus kreeg deze op het einde van zijn leven. Met deze tips kan je eender waar deze heilige herkennen, bijvoorbeeld ook op het grote glasraam boven het hoogaltaar en het glasraam van de O.L. Vrouwkapel.

Het zit in de details ...

Het loont eigenlijk wel de moeite dit altaar eens van dichterbij te bekijken. Het werd in maart 1912 - na vervaardiging in het atelier van Karel Beyaert (Brugge) - in onze kerk geplaatst, als gift van de Derde Orde, de Franciscaanse lekenorde. Het houtsnijwerk telt zoveel mooie ornamenten. Maar, wisten jullie dat er zelfs een griffioen of gelijkaardig mythisch wezen (symbool voor het kwade) in de Sint-Antoniuskerk zit? Kijk maar eens goed onder de voeten van Sint-Franciscus ... Het is een wezen met schubben, een drakenkop en vleugels.  

DraakFrans2

Links en rechts van de griffioen worden op het retabel nog eens 6 heiligen afgebeeld. Ook hier zit het in de details om ze te herkennen...Wellicht gaat het over Lodewijk IX (koning Frankrijk), Rochus (zie ook Rubens schilderij "De pestlijders" in de Sint-Martinuskerk) en Joannes Maria Vianney, want betreft de mannelijke heiligen. En de drie vrouwelijke heiligen zijn vermoedelijk Elisabeth van Thuringen, Giacinta Mariscotti en Thérèse van Lisieux. 

Vinden jullie ook dat Sint-Franciscus er een beetje raar bij staat? Hij lijkt zich niets van de kerk zelf aan te trekken, hij kijkt zelfs weg van het gebeuren ... Dit kan toch zo niet bedoeld geweest zijn? Inderdaad niet ... Beeld je eens in dat Sint-Franciscus en Sint-Antonius van plaats zouden verwisselen. Dát zou beide heiligenbeelden veel beter tot hun recht laten komen. Dat zou Franciscus opkijken naar het triomfkruis. En bij Antonius zou het kindje naar de viering van de kerk kijken. En zo was het ook zo oorspronkelijk bedoeld! Op een oude postkaart van de kerk kan je nog niet zien dat Franciscus' altaar eigenlijk aan de andere kant van de kerk was...

PostkaartKerk

Oude postkaart met zicht op de kloosterkerk van de Paters Kapucijnen. Het volksaltaar stond er nog niet waardoor we recht op het hoogaltaar kijken. Ook het oksaal - het orgelbalkon rechts voor in de kerk - was er ook nog niet of alleszins niet zo groot als nu. En, het heiligenbeeld ter hoogte van het huidige Sint-Antoniusaltaar (links in kerk) is niet dat van Sint-Antonius, maar wel Sint-Franciscus. Je ziet nog net hoe zijn linkerhand het stigmatum op zijn borst toont. 

Waarom heeft men beide altaren dan verwisseld? We hebben er het raden naar ... maar wellicht sprak Sint-Antonius veel meer mensen aan (kaarsje branden, bidden) en "verdiende" deze laatste heilige daarom de lichtrijke plaats links voor in de kerk. Franciscus daarentegen werd verplaatst onder het oksaal rechts voor in de kerk.